“Sana, hilâl şeklinde yeni doğan ayları sorarlar. De ki: Onlar insanlar için vakit ölçüleridir, özellikle de hacc için…” (Bakara suresi, 2:189).

Her yıl ramazan ayı yaklaştığında hilalinin tespitinde çıplak gözle görmeye (rü’yet) mi yoksa hesaba mı itibar edileceği tartışılmaktadır. Eski alimler, “Hilali görün oruç tutun, hilali görün bayram edin”(1) hadisini esas alarak görmeye itibar etmişlerdir. Aynı zamanda hesabın zorluğu ve varılan sonuçta kesinliğin bulunmaması; astronomi ve astroloji ile müneccimlerin, kâhinlerin, falcıların uğraşması sebebiyle onlara benzeme kaygısı da bu tercihte etkili olmuştur. İslam Fıkıh Akademisi de bu görüşü tercih etmiştir. Bu konudaki kargaşa sebebiyle İslam dünyasında farklı zamanlarda ramazana başlanmakta ve farklı günlerde bayramlar yapılmaktadır. Mesela 1978 yılında İslam ülkeleri 4-7 Ağustos arasında dört farklı günde bayram yapmıştır. Bugün özellikle Avrupa devletlerinde yaşayan farklı ülkelerden Müslümanlar aynı sorunu daha yakından yaşamaktadırlar.

Hilalin tespitinde hesaba itibar edilebileceği konusunda Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadis-i şeriflerde deliller vardır. Allah Teâlâ her şeyi bir ölçüye göre yarattığını (2), ay ve güneşin belli bir hesaba göre hareket ettiğini (3), yılların ve hesabın bilinmesi için aya evreler takdir ettiğini (4), ayın evrelerinin insanlar ve hacc için vakit ölçüsü olduğunu (5) haber vermiş ve insandan da evrendeki bu mükemmel düzeni temaşa etmesini istemiştir. (6)

Evrendeki nizamda bir düzensizlik, Allah’ın koyduğu ölçüde bir sapma söz konusu olmayacağına göre (7) bu, sistem dahilindeki cisimlerin hareketlerinin tespit edileceği anlamına gelir. Nitekim astronominin de içinde bulunduğu ‘konusu madde olan ilimler’le uğraşmak farz-ı kifâyedir. Tarihi süreçte İslam aleminde astronomi ilminin gelişmiş olmasının sebebi vakitlerin tayininde isabet sağlamaktır. Günümüzde astronomi daha da ileri boyuta taşınmış ve bugün ay ve güneş tutulmaları tarih-saat ve bölgesi önceden haber verilebilmektedir.

Bu naslara bir bütün halinde baktığımızda şunu görüyoruz:

1- Gelişen teknoloji ile birlikte Allah’ın ay ve güneşin hareketleri için koyduğu hesap tespit edilmiştir.

2- Hesap ümmete sıkıntı olmaktan çıkmış ve kolaylaşmıştır.

3- Astronomi ilmi, falcı ve kâhinlerden bağımsız olarak gelişmekte ve varlığını sürdürmektedir.

Bütün bunlar dikkate alındığında günümüzde hilalin tespitinde hesaba itibar edilmeli ve kargaşa sonlanmalıdır.

En doğrusunu Allah bilir.

(1)  Buhârî, “Savm”, 11; Müslim, “Sıyâm”, 7-8.

(2) Kamer suresi, 54:49.

(3) Rahman suresi, 55:5.

(4) Yunus suresi, 10:5.

(5) Bakara suresi, 2:189.

(6) Mülk suresi, 67:1-3.

(7) Mülk suresi, 67:3-4.